Προπολεμική Περίοδος

Η ιστορία της πόλης του Σιδηροκάστρου κατά την αρχαιότητα, στα χρόνια του Μ. Αλέξανδρου, ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία της ευρύτερης Ελλάδας. Υπήρξε ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους ολόκληρου του οικοδομήματος του Ελληνισμού, ανασχετικός των βουλγαρικών επιδρομών, με σταθμό στην ιστορία του τη θρυλική μάχη του Βασίλειου Βουλγαροκτόνου, Αυτοκράτορα του Βυζαντίου που κατανίκησε τους Βουλγάρους το 1014 στη Θέση ‘‘Κλειδί’’ στο Ρούπελ Σιντικής δίπλα σχεδόν στο Σιδηρόκαστρο καταστρέφοντας ολοσχερώς τον στρατό του Σαμουήλ και χαρίζοντας στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεκάδες χρόνια ειρήνης και ησυχίας.

Γνώρισε σύντομη κατοχή από τους Νορμανδούς (1185 μ.Χ) και Βουλγάρους (1204 μ.Χ) και απελευθερώθηκε από τον Ιωάννη Βατάτζη για να κατακτηθεί στη συνεχεία από τον Κράλη της Σερβίας Στέφανο Δουσάν. Στις 20 Σεπτεμβρίου 1383 έπεσε στα χέρια των Τούρκων για να παραμείνει κάτω από την Οθωμανική σκλαβιά για 529 χρόνια. Στα χρόνια που ακολούθησαν την κατάκτησή του, κατοίκησαν στην πόλη, που μετονομάστηκε ‘‘Δεμίρ Ισάρ’’, επτά έως οκτώ χιλιάδες Τούρκοι. Στις αρχές του 19ου αιώνα το Σιδηρόκαστρο είχε αμιγή Τουρκικό πληθυσμό που μειώθηκε με τις μεγάλες επιδημίες πανώλης (1816-1820-1822-1836) για να ακολουθήσει μετεγκατάσταση πάλι Ελλήνων από τα γύρω χωριά και στη συνεχεία από το Μελένικο.

Στα 1876-77 η πόλη παρουσιάζει την εξής εικόνα από άποψη πληθυσμού: 200 Ελληνικές οικογένειες μαζί με λίγες Βουλγαρικές, 300 οικογένειες Τουρκικές, 50 Κιρκασίων Μουσουλμάνων, 150 οικογένειες τσιγγάνων Χριστιανών και Μουσουλμάνων. Με το πέρασμα του χρόνου η Ελληνική Κοινότητα ενισχύεται όλο και περισσότερο και στα χρόνια 1909-1913 το Σιδηρόκαστρο αριθμεί 4700 κατοίκους από τους οποίους 3000 Τούρκοι, 1000 Έλληνες, 300 Τουρκόγυφτοι, 200 Κιρκάσιοι, 150 χριστιανοί τσιγγάνοι και 50 Βούλγαροι. Το 1912 με τον 1ο Βαλκανικό πόλεμο και την νίκη των συμμαχικών δυνάμεων (Ελλάδα - Βουλγαρία -Ρουμανία - Μαυροβούνιο) το Σιδηρόκαστρο απαλλάσσεται από τον Τουρκικό ζυγό και περνάει στην δικαιοδοσία των Βουλγάρων, με πολλά δεινά για την πόλη παρά την ολιγόχρονη κατοχή από τους βόρειους γείτονές μας, για να απελευθερωθεί στις 27 Ιουνίου 1913 από τον Ελληνικό στρατό που τους κατατρόπωσε στην εποποιία της μάχης των στενών της Κρέσνας. Αυτή την περίοδο (28 Ιουλίου) το ιστορικό Μελένικο με την συνθήκη του Βουκουρεστίου (1913) αποκλείεται των κόλπων της μητρός Ελλάδας. Το Μελένικο , η γραφική αυτή πολιτεία, αριθμούσε την εποχή εκείνη 500 περίπου Ελληνικές οικογένειες, 80 Οθωμανικές, 60 τσιγγάνικες και 10 μόνο Βουλγαρικές. Χαρακτηριστικό της πόλης οι 70 εκκλησίες και η κοινοτική της οργάνωση. Η διοίκηση της από το 1813 καθοριζόταν από γραπτό τυπωμένο καταστατικό χάρτη που με ειδικά άρθρα προέβλεπε κάθε λεπτομέρεια για την κοινωνική πρόνοια καθώς και για την οργάνωση και την εποπτεία των σχολείων. Το 1916 αφού η πόλη του Σιδηροκάστρου απορρόφησε το μεγαλύτερο μέρος της προσφυγιάς απ’ το πυρπολημένο Μελένιο , δέχεται την δεύτερη κατοχή απο τους Βουλγάρους, ιδιαίτερα σκληρή και απάνθρωπη, που δεν πτόησε το Ελληνικό φρόνημα των υπό κατοχή κατοίκων της Ανατολικής Μακεδονίας.