Θρησκευτική ζωή της πόλης
Από τη Βυζαντινή περίοδο και στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, το Σιδηρόκαστρο θρησκευτικά υπάγονταν στη δικαιοδοσία της «Ιεράς Μητρόπολης Μελενίκου». Μετά την απελευθέρωση του Σιδηροκάστρου (27 Ιουνίου 1913) και την επιδίκαση της πόλης του Μελένικου (συνθήκη Βουκουρεστίου – Αύγουστος 1913) στην Βουλγαρία, το μεγαλύτερο μέρος των Μελενικίων εγκαταστάθηκε στο Σιδηρόκαστρο και σε άλλες πόλεις όπως Σέρρες, Θεσσαλονίκη, Αθήνα κ.λ.π. Από τη μετεγκατάσταση της Μητρόπολης Μελενίκου στο Σιδηρόκαστρο, ο Μητροπολίτης εξακολούθησε να φέρει τον τίτλο «Μελενίκου» και υπήρξε διαμάχη για την μετονομασία του τίτλου μεταξύ Σιδηροκαστρινών και Μελενικίων. Από το 1906 εώς το 1911 Μητροπολίτης στο Μελένικο υπήρξε ο Αιμιλιανός Δάγκουλας, που τον διαδέχθηκε ο Κωνσταντίνος Ασημιάδης (1911-1913) ο οποίος εφονεύθη από τους Βούλγαρους συληφθείς στο κτίριο της σημερινής Μητρόπολης Σιδηροκάστρου. Η εν λόγω Μητρόπολη εχρησιμοποιείτο ως θερινή κατοικία όπου έμενε την περίοδο εκείνη ο Μητροπολίτης για περισσότερη ασφάλεια. Ο Μητροπολίτης Κωνσταντίνος Ασημιάδης εργάσθηκε και μαρτύρησε για την απελευθέρωση του ελληνικού γένους από τους Τούρκους και εν συνεχεία από τους Βουλγάρους. Τον μάρτυρα Μητροπολίτη Κωνσταντίνο Ασημιάδη διαδέχθηκε ο Παρθένιος Γκάλιας από τη Σιάτιστα το 1913-1921 που η εκλογή του δεν κρίθηκε και τόσο επιτυχής γιατί δεν ήταν απόφοιτος Θεολογικής Σχολής. Είχε όμως πολλές αρετές. Το όνομα του είναι συνδεδεμένο με μία επιγραφή κάποιου Βασιλιά που χαράχθηκε στο Βράχο Ισσάρι δικής του έμπνευσης. Το Μάη του 1916 οδηγήθηκε όμηρος στη Βουλγαρία στη δεύτερη Βουλγαρική κατοχή του Σιδηροκάστρου για να επιστρέψει στην έδρα του, τη Μητρόπολη, με την λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου άσκησε το ποιμαντικό του έργο μέχρι το 1922 που πέθανε.
Στη θέση που χήρεψε τοποθετήθηκε Μητροπολίτης ο πρόσφυγας Αρχιμανδρίτης Νεόφυτος Αποστολίδης από τη Μικρά Ασία 1922-1929. Η Μητρόπολη έφερε ακόμα τον τίτλο «Μελενίκου». Στην διένεξη μεταξύ Σιδηροκαστρινών και Μελενίκιων ο Νεόφυτος υποστήριξε την άποψη της πλειοψηφίας των κατοίκων της πόλεως και της περιφέρειας που την έβρισκε δίκαιη και λογική. Έτσι καταργήθηκε ο παλαιός τίτλος και ανακηρύχθηκε το έτος 1927 η «Ιερά Μητρόπολη Σιδηροκάστρου».
Ως Μητροπολιτικό Μέγαρο χρησιμοποιήθηκε η παλαιά αρχοντική κατοικία που δωρίθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας από τον Ν.Σιμέτσο στην Ελληνική κοινότητα Σιδηροκάστρου. Οι Μητροπολίτες Μελενίκου την χρησιμοποιούσαν μόνο για χειμερινή κατοικία και αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός ότι ο αείμνηστος Μητροπολίτης Κων/νος Ασημιάδης σε αυτό το κτίριο συνελήφθη από τους Βούλγαρους στο Β’ Βαλκανικό πόλεμο και βρήκε τραγικό θάνατο. Ο Νεόφυτος εργάσθηκε ιδιαίτερα για την διευθέτηση των ποικίλων προβλημάτων που προέκυψαν από την εγκατάσταση στο Σιδηρόκαστρο των προσφύγων Ελλήνων της Μ. Ασίας.
Ο Μητροπολίτης Βασίλειος Μαγκριώτης ο Απαμείας καταγόταν από την Ανατολική Θράκη και ήταν αριστούχος της Θεολογικής Σχολής Χάλκης, καθώς και του Πανεπιστημίου της Γενεύης. Μιλούσε Αγγλικά, Γαλλικά, Τούρκικα και Βουλγάρικα. Εμποτισμένος από υψηλά πατριωτικά αισθήματα καταδικάσθηκε για τη δράση του πολλές φορές και διώχθηκε από τους Τούρκους και τους Βούλγαρους. Ενθρονίστηκε και ανέλαβε καθήκοντα στη Μητρόπολη Σιδηροκάστρου το Δεκέμβρη του 1930. Το Μάη του 1940 διώχθηκε από τους Βούλγαρους κατακτητές και κατέφυγε στη Θεσσαλονίκη μέχρι τον τερματισμό της Βουλγαρικής κατοχής. Μεγάλη η φιλανθρωπική του δράση που δεν περιορίσθηκε μόνο στο Σιδηρόκαστρο. Διέθεσε πολλά χρήματα για κοινωφελείς σκοπούς της έδρας του. Προικοδότησε άπορα κορίτσια του Σιδηροκάστρου, σπούδασε άπορους φοιτητές, παρείχε καθημερινά γεύματα σε ανήμπορους γέρους του τόπου, πρωτοστάτησε στην ανέγερση του οικοτροφείου αρρένων από το Εθνικό Ίδρυμα για το οποίο διέθεσε και ο ίδιος χρήματα. Διέθεσε χρήματα για την ανέγερση του Α’ Δημοτικού σχολείου. Συνέβαλε στην αρτιότερη λειτουργία των μαθητικών κατασκηνώσεων ενώ με προσωπική του φροντίδα επεκτάθηκε ο Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου και κτίσθηκε η Χριστιανική Εστία. Τέλος έξω από την πόλη διέθεσε πολλά ποσά για φιλανθρωπικούς σκοπούς με πιο χαρακτηριστική χειρονομία την παραχώρηση για εκμετάλλευση μιας ιδιόκτητης οικοδομής του στη Θεσσαλονίκη προς το Γηροκομείο Σερρών.
Η πολιτεία ετίμησε το εκκλησιαστικό, εθνικό και φιλανθρωπικό του έργο παρασημοφορώντας τον 11 φορές με ανώτερα και ανώτατα παράσημα του Κράτους. Εποίμανε το ποίμνιο του 37 ολόκληρα χρόνια μέχρι τα βαθιά του γεράματά και αποσύρθηκε από την ενεργό δράση όταν δημοσιεύθηκε ο νόμος «περί ορίου» ηλικίας των Μητροπολιτών. Εγκαταστάθηκε στο αρχοντικό του γιατρού Χαριζάνου, απ’ όπου αποδήμησε στον Κύριο τον Ιούλη του 1967 σε ηλικία 95 ετών.
Στον Μητροπολιτικό θρόνο που χήρεψε από το Μάρτη του 1966 τοποθετήθηκε ο Ιωάννης Παπάλης από τον Αμπελώνα Θεσσαλίας. Η ενθρόνισή του έγινε στις 11 Ιούνη του 1967, στο Μητροπολιτικό Ναό Αγίου Γεωργίου. Ο Μητροπολίτης Ιωάννης εισήλθε στον Ιερό κλήρο το 1951 ως διάκονος και πρεσβύτερος της Ιεράς Μητρόπολης Σάμου και Ικαρίας. Υπήρξε Ιεράρχης απλός, ταπεινός, διακριτικός, εργατικός και αφοσιωμένος εις το ποίμνιο του και το έργο του στην ακριτική πόλη του Σιδηροκάστρου ήταν μεγάλο και πολύπλευρο. Δημιούργησε τα οικοτροφεία Θηλέων στο Σιδηρόκαστρο, την Ηράκλεια, την Βυρώνεια και Πορόϊα προσφέροντας έτσι τη μόρφωση σε εκατοντάδες κορίτσια σε δύσκολες εποχές. Δημιούργησε το Γηροκομείο «Άγιος Νεκτάριος» καθώς και τον θεσμό των κατασκηνώσεων της Ιεράς Μητρόπολης στην περιοχή του Άγιου Παύλου. Συνέστησε το Πνευματικό Κέντρο Νεότητας, ίδρυσε διάφορες Μονές και βοήθησε πολλές από αυτές σε ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο με αποκορύφωμα την Ιερά Μονή Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης στο Σιδηρόκαστρο αλλά και το Ιερό ησυχαστήριο του Τιμίου Προδρόμου στο Ακριτοχώρι. Πρωτοστάτησε στην ανέγερση νοσοκομειακής μονάδας όπου βρήκαν εργασία αρκετοί άνθρωποι που πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους για να ανακουφισθούν μάνες και παιδιά με ειδικές ανάγκες στο κτίριο του ΚΕΠΕΠ.
Η Ιερά Μονή Κηρύκου και Ιουλίττης κτίσθηκε το 1967 από τον Μητροπολίτη Σιδηροκάστρου κ.Ιωάννη. Βρίσκεται στην νοτιοδυτική πλευρά του Βράχου Ισσάρι σε μια τοποθεσία με πανοραμική θέα. Η αρχιτεκτονική του Μοναστηριού είναι τέτοια που εκπληρώνει το σκοπό του. Η διαβίωση των μοναχών είναι άνετη λόγω της μελετημένης διαρρύθμισης του.
Τον Μητροπολίτη Ιωάννη Πάπαλη που απεβίωσε σε βαθιά γεράματα στις 8 Οκτωβρίου 2001 και ετάφη στην Ιερά Μονή Κηρύκου και Ιουλίττης, διαδέχθηκε ο Μακάριος Φιλοθέου που γεννήθηκε στη Λευκωσία της Κύπρου το 1952 και αποφοίτησε από την εκεί Ιερατική σχολή το 1972 με άριστα. Ο νέος Ιεράρχης φοίτησε στην Θεολογική και Φιλοσοφική σχολή Αθηνών, ειδικευθείς στην Βυζαντινή αρχαιολογία. Την περίοδο 1982-1984 μετέβη στο Λονδίνο όπου μετεκπαιδεύτηκε στην Πατρολογία ενώ ταυτόχρονα υπηρέτησε την Μεγάλη Ελληνική κοινότητα Κοιμήσεως Θεοτόκου και Αποστόλου Βαρνάβα του Β.Λονδίνου στο πλευρό του νυν Αρχιεπισκόπου Θεατείρων κ.κ Γρηγορίου. Το 1977 χειροτονήθηκε διάκονος από το Μητροπολίτη Αλεξανδρουπόλεως κ.κ Άνθιμο. Υπηρέτησε 16 έτη στην περιοχή Έβρου, όπου είχε την ευθύνη του Εκκλησιαστικού Μουσείου της εκεί Ιεράς Μητρόπολης, για να αποσπαστεί στη συνέχεια στα γραφεία της Ιεράς Συνόδου εκπροσωπώντας την σε πολλά συνέδρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Ο Μητροπολίτης Φιλοθέου που εργάσθηκε και εργάζεται με ζήλο για την αναπλήρωση όλων των κενών σε Ιερείς και λοιπό προσωπικό, χειροτόνησε πολλούς νέους Ιερείς. Τον διακρίνει η σεμνότητα, η μεθοδικότητα και η αγάπη για το ποίμνιο του. Αξιοσημείωτο είναι το Εκκλησιαστικό Μουσείο που δημιούργησε στο κτίριο του παλιού Α’ Δημοτικού Σχολείου κοντά στο Μητροπολιτικό Ναό και εγκαινιάσθηκε στις 21 Μαΐου από τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο.
Ιεροί Ναοί
Ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου στη νοτιοδυτική πλευρά του Βράχου Ισσάρι είναι ένα από τα σημαντικότερα Χριστιανικά μνημεία της Ανατολικής Μακεδονίας. Η παράδοση λέει ότι η ιστορία του Ναού αρχίζει από την αποστολική εποχή. Στην αρχή υπήρξε ένα σπήλαιο λαξευμένο μέσα στους βράχους όπου σήμερα είναι το Ιερό βήμα του Ναού. Λαξεύτηκε ίσως σαν χώρος λατρείας ή σαν αμυντικός χώρος ή για την ταφή σπουδαίων προσώπων όπως συνηθίζονταν την Νεολιθική εποχή. Το εξωτερικό μέρος του σπηλαίου είναι διακοσμημένο με λαξευμένο πάνω σ’ αυτό τόξο και άλλα ισόμερα σχέδια.
Από τους χρόνους της Ρωμαϊκής Κυριαρχίας βρέθηκε μια αναθηματική στήλη που μιλάει για ανέγερση του Ναού από τους Ρωμαίους Λυαίο και Κλαυδία, χωρίς να αναφέρει χρονολογία, ούτε το είδος του Ναού, ειδωλολατρικού ή χριστιανικού. Με τον ερχομό του Απόστολου Παύλου στους Φιλίππους ο Χριστιανισμός απλώνεται σε πόλεις της Μακεδονίας και ανάμεσα σε αυτές και στο Σιδηρόκαστρο. Στους διωγμούς οι Χριστιανοί σαν τόπο ασφαλή για τα θρησκευτικά τους καθήκοντα διάλεξαν το σπήλαιο. Μετά την παύση των διωγμών το σπήλαιο διακοσμήθηκε με Βυζαντινή Αγιογραφία και άλλες εικόνες και αφιερώθηκε στη μνήμη του Μεγαλομάρτυρα Αγίου Δημητρίου. Λειτουργούσε στην Βυζαντινή εποχή και μέχρι το 1483, χρονιά που κυρίευσαν οι Τούρκοι το Σιδηρόκαστρο. Τότε οι αγιογραφίες καταστράφηκαν. Ύστερα από 530 χρόνια το 1912 άνοιξαν οι πόρτες του Ναού για τους Χριστιανούς. Οι πρώτοι που επιμελήθηκαν το Ναό ήταν μέλη του σωματείου οικοδόμων Μελενίκου «Άγιος Παντελεήμονας». Αυτοί διαπλάτυναν την στενωπό πάνω στο γκρεμό και κατασκεύασαν τα αναγκαία στο εσωτερικό του Ναού.
Την περίοδο 1930-1933 επί ημερών του Μητροπολίτη Βασίλειου ο Ναός ανακαινίσθηκε, επεκτάθηκε με κολόνες στην απόκρημνη πλευρά, διαμορφώθηκε και διακοσμήθηκε. Ο Άγιος Δημήτριος ονομάσθηκε και Αγία Ζώνη. Από το 1958 με τη θρησκευτική γιορτή της Αγίας Ζώνης στις 30 Αυγούστου συμπίπτει η εμποροπανήγυρη διάρκειας 3 ημερών που καθιερώθηκε με το Β.Δ. της 11ης Νοεμβρίου του 1958 επί Δημαρχίας Παναγιώτη Βονίτη. Αποτελεί μεγάλο κοινωνικοθρησκευτικό γεγονός για όλη την επαρχία Σιντικής και η έναρξή της συμπίπτει με την περιφορά της εικόνας της Αγίας Ζώνης της Παναγίας που έφεραν και εγκατέστησαν οι Μελενίκιοι στο Ναό του Αγίου Δημητρίου. Τις μέρες της εμποροπανήγυρης προσέρχονται στην πόλη του Σιδηροκάστρου πολλοί από το Σιδηρόκαστρο και τα άλλα μέρη της περιοχής και κυρίως ξενιτεμένοι. Αποτελεί μεγάλο πολιτιστικό και θρησκευτικό γεγονός.
Σε ένα ύψωμα με πανοραμική θέα είναι κτισμένος ο Ιερός Ναός του Αγίου Νεκταρίου. Στην περιοχή αυτή στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και μέχρι το 1922 υπήρχαν αμπέλια με εκλεκτά επιτραπέζια σταφύλια. Εκεί κτίσθηκε ο Ναός του Αγίου Νεκταρίου γύρω στο 1963 και γύρω από την Εκκλησία ωραία κτίρια για την άνετη διαμονή των προσκυνητών και των εντοπίων. Επίσης κτίσθηκε και νοσοκομείο που έγινε με δαπάνες των κατοίκων της πόλεως και ήταν έμπνευση του Μητροπολίτη Σιδηροκάστρου Ιωάννη Παπάλη . Σήμερα το κτίριο αυτό στεγάζει το άσυλο ανιάτων παιδιών. Ο Ναός πανηγυρίζει στις 7 Νοεμβρίου.
Στο ύψωμα του Σωτήρα ή «ΤΟΠ ΜΠΑΪΡΙ», στη βόρεια πλευρά της πόλης, υπάρχουν οι συνοικίες Τσερκέζικα και Βαρόσι. Το ύψωμα χαρακτηρίζεται και σαν αρχαιολογικός χώρος γιατί ήρθαν στο φως αρχαιολογικά ευρήματα που δείχνουν πως κατά τη Ρωμαϊκή κυρίως εποχή χρησιμοποιούνταν σαν Νεκροταφείο. Υπήρξε επίσης Ναός Χριστιανικός ή ειδωλολατρικός. Κατά την Βυζαντινή περίοδο ο λόφος είχε την ίδια χρήση όπως και κατά τη Ρωμαϊκή.
Στην Τουρκοκρατία οι κατακτητές έστησαν στην κορυφή του ένα μεγάλο κανόνι για να δίνει στους πιστούς το σύνθημα να τελούν το «Ραμαζάνι» και το «Μπαϊράμι». Από το κανόνι αυτό που στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας δε σίγησε, ο λόφος ονομάσθηκε «Τοπ Μπαϊρι» (λόφος του κανονιού), όνομα που χρησιμοποιείται και σήμερα από πολλούς Σιδηροκαστρινούς. Την εποχή του εμφύλιου πολέμου επειδή η πόλη βαλόταν και από τις τέσσερις πλευρές της, για την ασφάλεια της σε διάφορα επίκαιρα σημεία κτίσθηκαν στρατιωτικά φυλάκια. Ένα τέτοιο φυλάκιο κτίσθηκε και στο ύψωμα Σωτήρα. Τότε κτίσθηκε και ένα εκκλησάκι από τους στρατιώτες του φυλακίου που δόθηκε σ’ αυτό το όνομα «Σωτήρας». Το εκκλησάκι πανηγυρίζει στις 4 Αυγούστου.
Το εξωκλήσι Αποστόλου Παύλου που είναι αφιερωμένο στη μνήμη του «Αποστόλου των εθνών», βρίσκεται στο βουνό που απέχει με τα πόδια μία περίπου ώρα από το Σιδηρόκαστρο. Μπορεί να το επισκεφθεί κανείς από δύο δρόμους. Από το Ισσάρι ή από τον χείμαρρο της Μαϊμούδας. Σε μία όμορφη τοποθεσία είναι κτισμένο από δεκαετίες το εκκλησάκι του Αποστόλου Παύλου που κάθε καλοκαίρι συγκεντρώνει πλήθος κόσμού στις 29 Ιουνίου, ημέρα μνήμης των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Στην ίδια τοποθεσία και πλάι στο παρεκκλήσι κτίσθηκαν γύρω στο 1970 οι κατασκηνώσεις της Ιεράς Μητρόπολης Σιδηροκάστρου που τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο φιλοξενούν παιδιά της περιοχής.
Στα βόρεια της πόλης του Σιδηροκάστρου, στην περιοχή των Ζεστών Νερών, βρίσκεται επάνω σε λοφίσκο το εξωκλήσι του Προφήτη Ηλία, όπου και τα ομώνυμα κοιμητήρια της ενορίας του Αγίου Γεωργίου, του Μητροπολιτικού Ναού που βρίσκεται στην παλαιά συνοικία, το Βαρόσι. Παλαιότερα εδώ στο εξωκλήσι του Προφήτη Ηλία την 20η Ιουλίου, ημέρα εόρτης του προφήτη, γίνονταν πανήγυρη την οποία βέβαια με νοσταλγία θα θυμούνται οι παλιοί Σιδηροκαστρινοί.
Στην έξοδο της πόλης προς τις Σέρρες βρίσκεται και η Εκκλησία της Αγίας Παρασκευής προς τιμήν της ομώνυμης Αγίας, που έγινε τα τελευταία χρόνια και η οποία πανηγυρίζει στις 27 Ιουλίου.
Η πόλη του Σιδηροκάστρου έχει δύο μεγάλες Εκκλησίες. Τον Μητροπολιτικό Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου στο Βαρόσι και το ναό της Ευαγγελίστριας στον συνοικισμό, που σηματοδοτούν και τις ομώνυμες ενορίες.
ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΩΝ ΚΗΡΥΚΟΥ ΚΑΙ ΙΟΥΛΙΤΤΗΣ
Η Ιερά Μονή Κηρύκου και Ιουλίττης, βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά του βράχου Ισάρι, σε μια τοποθεσία με πανοραμική θέα. Η αρχιτεκτονική του μοναστηριού είναι τέτοια που εκπληρώνει το σκοπό του. Η διαβίωση των μοναχών είναι άνετη, λόγω της μελετημένης διαρρύθμισης του. Τον Ιούλιο του 1968 τοποθετείται ο θεμέλιος λίθος για τη δημιουργία του κτιρίου της Ιεράς Μονής από τον Μητροπολίτη Σιδηροκάστρου κ. Ιωάννη Παπάλη. Διαβαίνοντας την κεντρική είσοδο του Μοναστηριού, αντικρίζεις τον Ιερό Ναό των Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης, ένα κάτασπρο εκκλησάκι που αποπνέει άνεμο Αιγαιοπελαγίτικο. Πράγματι, μας είπαν, οι πρώτες μοναχές προήλθαν από την Ικαρία και μάλιστα από το μοναστήρι που είχαν ιδρύσει εκεί Άγιοι πατέρες κολυβάδες και συγκεκριμένα ο Άγιος Νήφων (1736-1809) με την βοήθεια του Αγίου Μακαρίου του Νοταρά. Πιο μέσα, απλώνεται ένας ωραιότατος κήπος με πολύχρωμα και δροσερά λουλούδια. Πολλές κολόνες χωρίζουν τον κήπο από τους διαδρόμους που στο μήκος τους έχουν κτισθεί κελιά ευάερα, ευήλια και ευρύχωρα. Πολλοί χώροι συμπληρώνουν την γυναικεία αυτή Μονή. Η αίθουσα υποδοχής (το Αρχονταρίκι), λιτό και φιλόξενο, είναι έτοιμο να δεχθεί μεγαλόκαρδα κάθε επισκέπτη. Το πνεύμα φιλοξενίας είναι εδώ καλλιεργημένο τα μέγιστα. Το ηγουμενείο, το γραφείο, η βιβλιοθήκη, το εστιατόριο, οι τραπεζαρίες, οι αποθήκες και άλλοι βοηθητικοί χώροι είναι κατάλληλα διαμορφωμένοι για την εξυπηρέτηση των μοναχών και των επισκεπτών. Επίσης λειτουργούν εργαστήρια υφαντικής, πλεκτικής, κεντητικής (εργόχειρα), ταπητουργίας, βυζαντινής αγιογραφίας, ψηφιδογραφίας (με ιδιαίτερη έμφαση στη λεπτομέρεια που επιτυγχάνεται με την χρήση μικρής ψηφίδας) και εργαστήριο κηροπλαστικής. Αξιοσημείωτη είναι η πολυσχιδής δραστηριότητα της Μονής, η υλική και εθελοντική προσφορά (διακονία), στα ιδρύματα της Ι. Μητρόπολης, το ορφανοτροφείο «η αγία Ταβιθά», το γηροκομείο «ο Άγιος Νεκτάριος».
Η έκταση της Μονής είναι σήμερα κατάφυτη από ελαιόδεντρα, οπωροφόρα και θερμοκήπια που καλλιεργούνται από τις μοναχές. Η Μονή είναι κοινόβια, εξαρτημένη από την Ιερά Μητρόπολη Σιδηροκάστρου. Διοικείται με ειδικό κανονισμό που συντάχθηκε με βάση τους κανόνες του Βασίλειου του Μεγάλου και του Θεόδωρου Στουδίτη. Η ηγουμένη εκλέγεται από την αδελφότητα της Μονής. Η αδελφότητα της Μονής, συμπληρώνει φέτος πενήντα και, χρόνια ζωής (1954-2005), συναρμονισμένη πάντα στα θέσμια του ορθόδοξου Μοναχισμού. Έλκει την καταγωγή της από το μοναστήρι των Κολλυβάδων στην Ικαρία: Ο Σεβασμιότατος κ. Ιωάννης Παπάλης, ο τότε αρχιμανδρίτης «πατήρ Ιωάννης», ευρισκόμενος εκεί ως Ιεροκήρυκας, επανίδρυσε το 1954 και δημιούργησε ως Γυναικεία - στα ερείπια της τότε ανδρώας μονής - την Ιερά μονή Ευαγγελισμού Λευκάδος Ικαρίας. Υπήρξε γέροντας της αδελφότητας, θεμελιώνοντας την πνευματικά στο κοινοβιακό σύστημα, αλλά και συντελώντας τα μέγιστα στην οργάνωση και διοίκηση της ιεράς μονής, με την σπάνια πατρική του αγάπη. Η αδελφότητα της ιεράς μονής επιθυμεί να αναπνέει τη ζωογόνο αύρα του πνεύματος των αρχαίων πνευματικών πατέρων, των κολλυβάδων Αγίου Μακαρίου του Νοταρά, Νήφωνος του Χίου, Σισώη μοναχού κ.α. Ιδιαίτερη έμφαση έδινε στη βαθιά εσωτερική και λατρευτική ζωή του κοινόβιου και επέμεινε στο θέμα της μελέτης και του πνευματικού καταρτισμού των αδελφών μοναχών.
Η Αίγλη της Μονής ανά το Πανελλήνιο, η αύξηση των μελών της αδελφότητας αλλά και των ευλαβών προσκυνητών, επέβαλε την ανέγερση ενός νέου Ιερού Ναού, εάν και είχε γίνει η επέκταση του μικρού Ναού Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης. Τον Δεκέμβριο του 1992, τίθεται ο θεμέλιος λίθος του ναού του Αγίου Μακαρίου. Την ίδια περίοδο διαμορφώθηκαν και αποπερατώθηκαν οι χώροι του Συνοδικού και της Τραπεζαρίας των αδελφών. Η μονή έχει αλλάξει όψη κατά την τελευταία δεκαετία. Το 1999 υποδέχεται δύο σεπτές κορυφές της ορθοδόξου ανατολικής εκκλησίας, τον Παναγιότατο οικουμενικό Πατριάρχη κον Βαρθολομαίο και τον προκαθήμενο της εν Ελλάδι εκκλησίας, Μακαριότατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδας κον Χριστόδουλο.
Οι εργασίες ανεγέρσεως του Ιερού Ναού του Αγίου Μακαρίου οι οποίες είχαν αρχίσει το 1992, ολοκληρώθηκαν το έτος 1999 κατά τον καλύτερο τρόπο. Οι τοιχογραφίες όπως η Παναγία η Πλατυτέρα και οι προφήτες στο θόλο του Ιερού προσδίδουν μία υπερβατική ομορφιά στον χώρο. Στο υπέρθυρο του Ναού έχει αγιογραφηθεί ο Άγιος Μακάριος. Επάνω από την Αγία Τράπεζα είναι αγιογραφημένη η Ανάληψις του Κυρίου. Ο τρούλος που είναι ο νοητός ουρανός, έχει αγιογραφημένο τον Παντοκράτορα, τον οποίο περιβάλλουν οι άγγελοι. Δεξιά και αριστερά στο εσωτερικό του Ναού υπάρχουν δύο παρεκκλήσια, του Αγίου Σάββα του Ηγιασμένου με μία αρχιτεκτονική που θυμίζει κατακόμβη και του Αγίου Χαραλάμπους με ένα σταυροειδές βαπτιστήριο.
Με την εις Κύριον εκδημίαν του Μακαριστού Μητροπολίτου Ιωάννου είχε ήδη γίνει πραγματικότητα η αρχή της ανεγέρσεως του Καθολικού των Αγίων Κυρήκου και Ιουλίττης άνωθεν του ημιυπογείου Ιερού Ναού του Αγίου Μακαρίου.
Την 8η Οκτωβρίου του 2001 ο Σεβασμιότατος εκδημεί εις Κύριον, απόλυτα ικανοποιημένος για την ολοκλήρωση του έργου του. Κατά την ημέρα της εξόδειου τελετής του προσήλθαν πολλοί αρχιερείς, ο Μακαριότατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Χριστόδουλος, πλήθος Ιερέων, Μοναζουσών και νέων κοριτσιών, όπως επίσης όλες οι αρχές του τόπου μας και ο ευσεβής λαός του Σιδηροκάστρου. Σήμερα η ολοκλήρωση της ανέγερσης του περικαλλούς Ναού των Αγίων Μαρτύρων συνεχίζεται.
Δύο σημαντικά γεγονότα πριν από την εις Κύριον εκδημία του Μακαριστού Μητροπολίτου Ιωάννου υπήρξαν. Δύο σημαντικές δωρεές για τα κτίρια των εργαστηρίων έμπροσθεν και όπισθεν της Ιεράς Μονής. Για το μεν πρώτο ενθαρρυντική υπήρξε η κατανόηση και συμπαράσταση από πλευράς του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος», το οποίο ως γνωστό αναπτύσσει παγκόσμια κοινωνική δράση. Η δωρεά καλύπτει οικονομικά την ανέγερση κτιριακών εγκαταστάσεων εργαστηρίων Βυζαντινής Τέχνης. Το δεύτερο κτίριο (με κύρια συμβολή 70% από την Ιερά Μονή) ανεγείρεται με την υποστήριξη της Διεύθυνσης της περιφέρειας της Κεντρικής Μακεδονίας και πρόκειται σύντομα να ολοκληρωθεί παρέχοντας τη δυνατότητα στην Αδελφότητα να προσφέρει στο συνάνθρωπο με αυταπάρνηση και αυτοθυσία τη Διακονία της.
Βορειοανατολικά και πλησίον του Ιερού Ναού του Αγίου Μακαρίου υπάρχει ένας απέριττος τάφος. Το σκήνωμα του Μακαριστού Μητροπολίτη Ιωάννη εναπετέθη ευλαβικά στο χώρο της Ιεράς Μονής την οποία ο ίδιος με τόσο μόχθο και αγάπη ίδρυσε.